Zilvervismethodiek deel II: Improvisatie, de theorie

Voorbeelden / Lespraktijk

​

In de ‘mood’ – intuitie – in ‘tune’ – in vorm – impressie – in de ‘beat’

“Ik wil zo graag leren improviseren”, deze hartenkreet heeft mij zo vaak bereikt. Ook ik wilde het zo graag leren en het heeft mij veel tijd gekost om erachter te komen, dat improviseren niet hetzelfde is als Charlie Parker’s bebop solo’s [1] . Natuurlijk, ‘the Bird’ was een grootmeester in bebop solo’s. Maar improviseren an sich staat voor veel meer dan slechts noten in de juiste ladders snel kunnen spelen…

Improviseren is een vaardigheid die raakt aan creativiteit, aan buiten de box denken, aan non-conform durven werken, aan autonoom handelen, aan individuele vrijheid kunnen uiten en aan innerlijke stem laten spreken. Improviseren is een ‘state of mind’ – een speelse ‘mind’, die je als musicus-architect – hoe pril je ook in het stadium bent van de weg van het leren spelen – laat bouwen met de muzikale bouwstenen die je op het betreffende moment ter beschikking staan. Dus ja, improviseren vanaf les 1 graag…

Maar hoe dan?

Door kaders te scheppen leer je improviseren. Laat zien dat er keuzes zijn binnen dat muzikale kader waarin je mag spelen als een kind in de zandbak. Vergeet het plezier van de destructie niet: laat je bouwwerk in elkaar zakken en begin lekker opnieuw. Voel de vrijheid van de afwezigheid van ‘goed/fout’. In de improvisatiemodus bestaat geen goed en fout. Er bestaan wel een heleboel andere momenten: van spannende opbouw tot saaie en monotone aftiteling, van kleurrijke klank-regengevechten tot donderende monsters en sprookjesfiguren. De fantasie en de vrijheid van de geest worden beleefd in het maken van een eigen muzikale compositie, een compositie die slechts één keer bestaat en die niet goed of fout is. De compositie is. Zen op zijn top.

Het mag duidelijk zijn dat in dit lesonderdeel dan ook geen opmerkingen van zowel docent als leerling gewenst zijn over vingerzettingen, correcte ademtechniek, juist instrumentariumgebruik, kortom opmerkingen over elementen die bij de vorming aan bod zijn gekomen en die bij het onderdeel vorming horen. Gelijk ook hier maar even buiten de box: Het mag ook duidelijk zijn dat de state of ‘mind’ van de ‘homo ludens’ [2] in onze westerse maatschappij weggedrukt wordt door prestatiegericht te moeten werken, door ambitie in perfectie na te streven en te beleven. In de huidige maatschappelijke discussie op diverse vlakken – op het gebied van ‘coaching’, van ‘Human Resource’, van medische instellingen die de kracht van ‘mind en mindfulness’ [3] leren zien – is een voorzichtige stap gezet waarbij deze “oudewesterse” normen – nee ik verschrijf me niet, de woordspeling is bewust gekozen – langzamerhand losgelaten worden.

Een goede les is een voorbereide les

Meerdere keren tijdens het ‘coachen’ van jonge docenten heb ik ze goed geobserveerd in de les. Wat mij steeds opviel was de mate waarin ze voorbereid waren: niet tot nauwelijks of ronduit slecht. En dat bracht me steeds met een katapultsprong terug naar de tijd waarin ikzelf met mijn vol gekliederde blaadjes voor de klas stond en van de EFA [4] bekritiseerd werd vanwege mijn slechte lesvoorbereiding.

Wat is dat nou precies, een voorbereide les?

Betekent het dat er iets op papier staat, dat je de printjes op orde hebt en dat je ‘You-Tube’ het doet? Dat de karaokebanden te vinden zijn in je ‘iTunes’ en dat de potloden een spits puntje hebben die klaarliggen voor gebruik? Jazeker, al dat! Ook dat de lesruimte opgeruimd, schoon, inspirerend en rustgevend is. Dat je zelf schoon en inspirerend – dus niet transpirerend – bent. Dat er koffie of thee klaar staat, kortom: dat de les-materie op orde is. Dat is lesvoorbereiding. Maar er is meer. Want wanneer je bezig bent met het uitstippelen van je programma heb je – als het goed is – ook een doel voor ogen waar je heen wilt, en heb je ook gemerkt dat er wellicht vragen zijn in de groep. Misschien heb je de vorige keer beloofd om iets uit te zoeken, of je hebt gemerkt dat er behoefte is aan een gesprek over de voortgang. Al deze elementen horen bij en fatsoenlijke lesvoorbereiding, en ook dat je af en toe de groep of de leerling aan je geestesoog laat voorbijtrekken met de vraag: gaat het goed? Waar ben je aan toe?

Lesvoorbereiding heeft nog een functie, een heel belangrijke die veel startende docenten over het hoofd zien.

Voorbereiding geeft vrijheid, vrijheid om te improviseren, om af te wijken van gebaande paden, om gestructureerd en bewust een andere koers in te slaan als je van te voren had bedacht. En die ruimte en vrijheid moet je jezelf gunnen!

De souplesse en het gemak waarmee je ervaren docenten aan het werk ziet, kun je je eigen maken door o.a. een goede en degelijke lesvoorbereiding. Met het Zilvervis-Format heb je qua materiaal altijd een duidelijke structuur voor de indeling van je lessen. Je begint met een vormingselement, gaat dan over naar de improvisatie en eindigt in een stuk om te spelen. 

[1] Charlie Parker, The Bird, 1920 – 1955. Saxspeler van wereldfaam. Beroemd om zijn razendsnelle BeBop solo’s.

[2] Homo Ludens term van Johan Huizinga, naar het gelijknamige boek, verschenen in 1938.s

[3] Mindfulness: steeds meer gangbare term die eigenlijk het ouderwetse aandachtsdenken vervangt. Het gaat om bewustwording van je persoonlijkheid, in eenheid met het universum en jezelf. Met aanacht voor het kleine om grootse zaken te bereiken. Ook wordt veelal gesproken over verdieping en zingeving.

[4] EFA, Educatieve Faculteit Amsterdam. Zij-instroomopleiding voor docenten.

​

Veel van de muziekvoorbeelden spreken enkel tot de verbeelding wanneer je ze letterlijk aan het werk ziet. Toch ook hierbij een opsomming van oefeningen en oefenmateriaal wat je kunt gebruiken voor je leerling om te improviseren.

Maak nu zelf een eigen lesopzet voor een beginner, een mediate en een gevorderde leerling. Gebruik de volgende stappen om daar toe te komen. 

1) Wat is het materiaal dat de leerling ter beschikking heeft om mee te ‘bouwen’? 

2) Wat is het onderdeel waaraan je gaat werken? Een begin? Midden? Einde?

3) Hoe vaak moet herhaald worden tot het ‘klaar’ is?​

Deze opzet mag je mailen naar office@zilverzout.nl !​ Succcccessssss!

Je kan natuurlijk gewoon een improvisatieopdracht om een bestaande popsong bouwen! Dan heb je je akkoordenschema als structuur, de melodie als leidraad en improvisatie materiaal en de toonsoort van de song is de toonsoort van je improvisatie!